Wild Justice

“Wild Justice – The Moral Lives of Animals” Marc Bekoff & Jessica Pierce εκδ. University of Chicago Press

Εισαγωγή

  Παίρνοντας το νήμα από τους Ρώσους φυσιοδίφες του 19^ου αιώνα, από την δεκαετία του 1960 έχει εμφανιστεί ένα ισχυρό ανομοιογενές νέο ρεύμα επιστημόνων  που αμφισβητούν την κυρίαρχη αντίληψη ότι στα ζώα κυριαρχεί ο ανταγωνισμός όλων εναντίων όλων, εξετάζοντας την κοινωνικότητα των ζώων. Οι εν λόγω προσπάθειες φέρνουν στο φως νέα δεδομένα για την κατανόηση της εξέλιξης των ειδών. Μελετούνται συστηματικά περιπτώσεις αλληλοβοήθειας, ηθικής, εμπάθειας, αυτοθυσίας, κλπ. που τα διαβάζουμε σε επιστημονικά και μη περιοδικά. Η συμπεριφορά των ζώων έχει ιδιότητες που στο παρελθόν θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινο «προνόμιο». 

  Στην βιβλιογραφία αναφέρεται η προσφορά του Κροπότκιν στην κατεύθυνση αυτή  (δες http://bookcapacitor.blogspot.com/2011/05/blog-post.html με τίτλο «κοινωνίες» των ζώων). Αξία στο έργο του έχει πρωτίστως η κριτική υποστήριξη των θέσεων του Δαρβίνου, και η αμφισβήτηση της γνωστής ιδέας «survival of the fittest» αλλά και του γνωστού πολέμου «όλων εναντίων όλων». Αν όντως υπάρχουν εκδηλώσεις αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης στα ζώα (που θα δούμε παρακάτω) τότε είναι σαφές πως η «επιβίωση του (βιολογικά) ισχυρού» δεν αποτελεί αναγκαστικά τον καθοριστικό παράγοντα της εξέλιξης στα ζώα. Διαμέσου της συνεργασίας, μια ολόκληρη ομάδα από ζώα (μεγάλη έρευνα έχει γίνει μέχρι στιγμής σε σαρκοφάγα όπως λύκοι και κογιότ , ελέφαντες, πιθηκοειδή, τρωκτικά  κ.α.) μπορεί να επιβιώσει στον αγώνα με την φύση εκμεταλλευόμενη άλλα χαρακτηριστικά (κοινωνικά) πέραν των βιολογικών δυνατοτήτων. Αυτό δεν σημαίνει πως η θεωρία του Δαρβίνου, που επηρέασε ποικιλότροπως την σκέψη του 19^ου και 20^ου αιώνα, απορρίπτεται, αλλά η πορεία των ερευνών δείχνει ότι οφείλουμε να την άρουμε διαλεκτικά, προχωρώντας σε κάτι καλύτερο. Το βιβλίο αυτό προτείνει ότι «η συνεργασία και η αντίληψη για την δικαιοσύνη θα πρέπει να συμπεριφερθούν στην εξίσωση της εξέλιξης αν θέλουμε να καταλάβουμε την κοινωνική συμπεριφορά των διαφορετικών ειδών». Ο Sussman μετά από αρκετές έρευνες καταλήγει ότι «οι ειρηνικές, φιλικές, συντονισμένες και συνεργατικές συμπεριφορές παίζουν σημαντικότερο ρόλο στην σύναψη συμμαχιών και στην εξεύρεση πηγών τροφής και είναι πιο χρήσιμα σε κάποια μάχη» (σελ 58). Θεωρούν μάλιστα ότι ο Δαρβίνος ήταν αρκετά μπερδεμένος με περιπτώσεις όπου το σχήμα της φυσικής επιλογής δεν ταίριαζε απόλυτα (σελ 66).

  Αν και το βιβλίο που θα συζητήσουμε είναι μέτριας αξίας, περιλαμβάνει πολλά παραδείγματα και ιδέες που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. 

Μεθοδολογικά και εννοιολογικά προβλήματα

  Καταρχήν, παρουσιάζονται μια σειρά από μεθοδολογικά και εννοιολογικά προβλήματα, τα οποία δεν μπορώ να απαντήσω αποφασιστικά, και για αυτό το λόγο θα εξετάσουμε εν τάχει.

 

  Πρώτο ερώτημα που μας απασχολεί είναι η σωστή ή μη χρήση του όρου «κοινωνική συμπεριφορά» (σε αντίθεση με τον όρο προ- κοινωνική συμπεριφορά). Αν και δεν συζητιέται συστηματικά, το ερώτημα είναι όντως αρκετά σημαντικό, δεδομένου ότι η έννοια κοινωνία εκφράζει ένα σύνθετο σύστημα αλληλεπίδρασης ατόμων διαμέσου πολύπλοκων – πολύεπίπεδων σχέσεων. Είναι δύσκολη η απάντηση, το μόνο που μπορεί να αναφερθεί εδώ είναι ότι σε διάφορα είδη ζώων υπάρχει ένας υποτυπώδης καταμερισμός εργασίας, ιεραρχία, ηθική κλπ.

  Που μας φέρνει στο δεύτερο ερώτημα, την ύπαρξη ή όχι ηθικής στα ζώα. Θεωρώ ότι η απάντηση εδώ θα πρέπει να είναι θετική. Αν οι πράξεις των ζώων ήταν αποκλειστικά αυθόρμητες (που καθοδηγούνται από τα συναισθήματα) δεν θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για ηθική. Όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ζώο πράττει αντίθετα από τις άμεσες ανάγκες του (πχ. πεινάει πάρα πολύ αλλά δεν κλέβει το φαγητό που δεν είναι δικό του). Από αυτήν την άποψη μπορούμε να μιλήσουμε για ηθική στα ζώα, που σαφώς δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη όσο αυτή του ανθρώπου. Το βιβλίο θεωρεί σωστά ότι δεν μπορεί να γενικεύεται η ηθική στα ζώα, αλλά αντίθετα πρόκειται για «species-relative view of morality», δηλαδή κάθε διαφορετικό είδος ζώου έχει τους δικούς του κανόνες. Τα ίδια φαινόμενα (εμπάθεια, αλτρουισμός, συνεργασία) μπορούν να εκφραστούν με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το ζώο που εξετάζουμε. Ακόμα, σε ζώα του ίδιου είδους που ζουν σε διαφορετικές περιοχές έχουν παρατηρηθεί διαφορές στον τρόπο ζωής τους. Η έρευνα μέχρι σήμερα έχει βρει ενδεικτικά στοιχεία για ηθική συμπεριφορά σε πρωτεύοντα (πίθηκοι και γορίλες), σαρκοφάγα (λύκοι, κογιότ, ίαινες), κητώδη (δελφίνια και φάλαινες), και σε τρωκτικά (ποντίκια). Αυτό δεν σημαίνει ότι τα υπόλοιπα ζώα αναγκαστικά δεν έχουν ηθική (κάποια μάλλον δεν έχουν, όπως πχ τα έντομα που λειτουργούν κυρίως με ένστικτα), αλλά ότι δεν υπάρχει επαρκής έρευνα για αυτά. Το βιβλίο θεωρεί προϋποθέσεις της ηθικής α.) πολύπλοκη κοινωνική οργάνωση, β.) καθιερωμένες «νόρμες» συμπεριφοράς έτσι ώστε να μπορεί να γίνει διακριτό τι είναι δίκαιο ή άδικο, γ.) ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα, και δ.) μεγάλη δυνατότητα ευελιξίας στην συμπεριφορά (σελ 13). Αναπόφευκτα βέβαια για να υπάρχει ηθική συμπεριφορά θα πρέπει να υπάρχει και η αντίστοιχη μη – ηθική συμπεριφορά. Για παράδειγμα αναφέρεται ότι η εμπάθεια και η απαξιωτική συμπεριφορά βασίζονται στην ικανότητα να κατανοούν πως η συμπεριφορά του ενός επηρεάζει τους άλλους (σελ 17).

  Με βάση τα παραπάνω είναι εύκολη η απάντηση στο επόμενο ερώτημα περί βιολογικού ντετερμινισμού στην ηθική. Με βάση τις διευκρινήσεις που δώσαμε, η ηθική (όπως και στον άνθρωπο) δεν καθορίζεται μόνο από αισθήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν βιολογικές προεκτάσεις. Η έρευνα του παιχνιδιού στα ποντίκια έδειξε ότι, κατά την διάρκεια του παιχνιδιού, ο εγκέφαλος παράγει οπιοειδές που προκαλεί αίσθημα άνεσης και διασκέδασης (σελ 28). Ο κλάδος της νευρολογίας έχει πολλά να προσφέρει σε αυτό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μια ανακάλυψη για το θέμα που εξετάζουμε. Τα κύτταρα καθρέπτης (mirror neurons), που ανακαλύφθηκαν το 1992 στους πιθήκους, όπου ενεργοποιούνται όταν τα ζώα παρακολουθούν κάποιον άλλο να κάνει ενέργειες. Πχ. παρατηρήθηκε ότι στους πιθήκους ενεργοποιούνταν κύτταρα όταν παρακολουθούσαν τους ανθρώπους να σηκώνουν φαγητό, τα οποία είναι τα ίδια που ενεργοποιούνται όταν οι ίδιοι οι πίθηκοι σηκώνουν φαγητό (σελ 29). Από το Νοέμβρη του 2007 γνωρίζουμε ότι τα ίδια κύτταρα καθρέπτες υπάρχουν και στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτά τα κύτταρα μας βοηθάνε να καταλαβαίνουμε την συμπεριφορά ενός άλλου ανθρώπου (διαμέσου της φαντασίας «like being in other individual shoes»). Αυτά τα κύτταρα θεωρείται ότι παίζουν μεγάλο ρόλο για την ανάπτυξη της γλώσσας και στην κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου. Μάλιστα αν τα εν λόγω κύτταρα για κάποιο λόγο δεν λειτουργούν σωστά τότε μπορεί να οδηγήσουν σε αυτισμό (σελ 29 - 30). Επίσης από το 2006 έχει ανακαλυφθεί η παρουσία κυττάρων von Economo (ατρακτόμορφα κύτταρα ή αλλιώς spindle cells) σε φάλαινες, ενώ στο παρελθόν θεωρούταν ότι υπάρχουν αποκλειστικά στον άνθρωπο και στους γορίλες.  Αυτά τα κύτταρα είναι απαραίτητα για αντιδράσεις που απαιτούν γρήγορες συναισθηματικές αποφάσεις, όπως η κατανόηση αν ένα ζώο πονάει ή αν μια εμπειρία είναι ευχάριστη ή δυσάρεστη. Οι φάλαινες έχουν 3 φορές περισσότερα τέτοια κύτταρα από ότι ο άνθρωπος (σελ 30). Τέλος, όπως και στον άνθρωπο, έχει παρατηρηθεί ότι με την αύξηση των επιπέδων ωκυτοκίνης (Oxytocin), η πρόθεση εμπιστοσύνης στον άλλο αυξάνει (σελ 32).

  Τέταρτο ερώτημα είναι η ποσότητα των αποδείξεων της συμπεριφοράς. Δύο προβλήματα παρουσιάζονται εδώ. Πρώτον, τα ίδια τα γεγονότα είναι δύσκολο να διερευνηθούν, διότι απλά συμβαίνουν μια στιγμή και τελείωσαν. Εδώ το βιβλίο αντιτάσσει ότι με προσεκτική παρατήρηση μπορεί κανείς πολύ εύκολα να παρατηρήσει τα συναισθήματα των ζώων (στο πρόσωπο, στην ουρά, στο σώμα και κυρίως στα μάτια. Σελ 43). Δεύτερο θέμα είναι ο χρόνος παρακολούθησης των ζώων. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να υπάρξει μια μακροχρόνια παρακολούθηση της ζωής τους κυρίως λόγω οικονομικού κόστους. Εξαίρεση αποτελεί το Gombe Stream Game Reserve που μελετάει την ζωή των χιμπατζήδων για συνεχόμενα 50 χρόνια, δηλαδή το κέντρο είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει ολόκληρη την ζωή και τον θάνατο τουλάχιστον μιας γενιάς χιμπατζήδων. Όμως εδώ εμφανίζεται ένα νέο πρόβλημα, καθώς με αυτόν τον τρόπο λείπει η ποικιλομορφία περιπτώσεων προς εξέταση.

   Τέλος, αναφέρεται το ζήτημα του ανθρωπομορφισμού (δηλαδή απόδοση ανθρώπινων χαρακτηριστικών στα ζώα), για το οποίο υπάρχουν πάρα πολλές ενστάσεις από διάφορους ερευνητές. Εδώ αναφέρεται ότι ο «ανθρωπομορφισμός υπάρχει γιατί είναι αναγκαιότητα» (σελ 42). Κατά την γνώμη μου έχουν δίκιο, υπό την έννοια πως σαφώς υπάρχουν κοινά στοιχεία μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Αν δεν υπήρχαν τότε θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο να μιλάμε για εξελικτική διαδικασία. Η ανώτερη μορφή οργάνωσης ποτέ δεν απορρίπτει εξ’ ολοκλήρου την προγενέστερη μορφή, αντίθετα την διατηρεί σε μετασχηματισμένη μορφή. Από αυτήν την άποψη έχουμε διαφορές σε ποιότητα, αλλά και σε βαθμό (ποσότητα), πχ έχουμε πολύ πιο ανεπτυγμένη ομιλία, σκέψη, ηθικά κλπ. Επίσης σαφώς υπάρχουν χαρακτηριστικά στα άλλα ζώα, που ο άνθρωπος δεν έχει διατηρήσει, και το ανάποδο.

  Υπάρχουν δύο ειδών ζώα, αυτά που είναι κοινωνικά και αυτά που ζουν απομονωμένα. Ας εξετάσουμε λοιπόν κάποιες πτυχές της κοινωνικής ζωής των ζώων.

For animals, as for humans, life is really all about social relationships

  Τα ζώα που είναι κοινωνικά, οργανώνουν την ζωή τους με αυτόν τον τρόπο. Σε αυτά υπάρχει ιεραρχία και ένας υποτυπώδης καταμερισμός εργασίας για την επίτευξη ξεχωριστών στόχων. Κάποια μέλη της ομάδας ζευγαρώνουν, κάποια άλλα κυνηγούν, κάποια υπερασπίζονται τα αποθέματα τους και κάποια άλλα εξερευνούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα δελφίνια που ζουν σε περίπλοκες κοινωνίες με επικοινωνία, αντιπαράθεση και αλληλοβοήθεια. Δημιουργούν συμμαχίες και μεγάλης διάρκειας δεσμούς. Τα dusty dolphins συνεργάζονται μεταξύ τους για να κρατήσουν μια «μπάλα» από γαύρους έτσι ώστε να μπορούν όλα να φάνε (σελ 52). Οι λύκοι, τα κογιότ και αφρικανικά σκυλιά (wild dogs) συνεργάζονται άψογα στο κυνήγι, και μοιράζονται το φαί. Υπάρχουν, μάλιστα, περιπτώσεις συνεργασίας διαφορετικών ειδών, όπως τα κοράκια που συνεργάζονται με τους λύκους (ή τα κογιότ). Τα κοράκια λειτουργούν ως ανιχνευτές και οι λύκοι ως κυνηγοί. Αμέσως μετά το θάνατο του θηράματος, οι λύκοι διαλύουν το πτώμα (κάτι που τα κοράκια δεν μπορούν να κάνουν μόνα τους, για αυτό το λόγο χρειάζονται κάποιο άλλο ζώο) και αφού φάνε αυτά αφήνουν περίσσευμα για τα κοράκια (σελ 56). Ακόμα έχει παρατηρηθεί τα μικρά λυκάκια να παίζουν με τα κοράκια (δες εδώ: http://www.youtube.com/watch?v=XsPH1lanK3Q&feature=related ). Το ίδιο ισχύει και για τα ψάρια groupers που συνεργάζονται με τα χέλια (σελ 70). Τα Σουρικάτα (Meerkat) εναλλάσσουν τους φρουρούς, και κάποιοι λειτουργούν ως ανιχνευτές όταν οι υπόλοιποι τρώνε. Το ίδιο ισχύει για διάφορα είδη πουλιών. Τα ποντίκια συχνά φροντίζουν τα μικρά ομαδικά, ακόμα και μοιράζοντας από κοινού το γάλα (σελ 58). Μια εφτάχρονη έρευνα σε κογιότ που ζουν στο Grand Teton National Park έδειξε πως το 60% από τα κογιότ που έφυγαν από την αγέλη και έζησαν μόνα τους πέθαναν ενώ το 20% από τα υπόλοιπα πέθανε την ίδια περίοδο (σελ 130). Ο James Rilling δείχνει ότι η αμοιβαία συνεργασία ενεργοποιεί το μέρος του εγκεφάλου που εκκρίνει ντοπαμίνη και δίνει ένα αίσθημα ανταμοιβής (σελ 77). Η έρευνα δείχνει ότι το 93.2% των δραστηριοτήτων στα πρωτεύοντα είναι κοινωνική (σελ 5).

  Ακόμα και αν κάποιοι δεν μπορούν να κυνηγήσουν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τους βοηθούν. Ο Gerry Wilkinson παρατηρεί ότι οι αιμοβόρες νυχτερίδες που βγαίνουν κάθε βράδυ για να βρουν φαί, όταν κάποιο από αυτά δεν βρουν φαί τα υπόλοιπα θα μοιραστούν κάποιο από το δικό τους. Μάλιστα αυτά που έχουν βοηθήσει στο παρελθόν έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για ανταπόδοση (σελ 73). Διαβάζοντας ένα άλλο παράδειγμα, «ο Knuckles είναι ο μοναδικός αιχμάλωτος χιμπατζής με εγκεφαλική παράλυση, που τον κάνει αδύναμο σωματικά και διανοητικά να λειτουργεί ως φυσιολογικό μέλος του γκρουπ. Αυτό που εντυπωσιάζει για τον Knuckles δεν είναι ότι μπορεί μόνος του να επιβιώσει με αυτήν την εξουθενωτική αρρώστια, αλλά ότι οι υπόλοιποι χιμπατζήδες του συμπεριφέρονται διαφορετικά (ΣΣ. με συμπόνια» (σελ 97). Το ίδιο παρατηρούμε και στους ελέφαντες, «εξαιτίας ενός τραυματισμού στο πίσω πόδι ο Babyl έπρεπε να περπατάει πάρα πολύ αργά για περίπου μια δεκαετία, οι υπόλοιποι ελέφαντες την περίμεναν όσο μετακινιόντουσαν και την τάιζαν όσο απαιτούταν. Αν δεν είχε συνοδεία θα μπορούσε να ήταν θήραμα κάποιου λιονταριού» (σελ 102). Η CeAnn Lambert έγινε μάρτυρας μιας περίπτωσης ηρωισμού στον νιπτήρα του γκαράζ της. Δύο μωρά ποντίκια είχαν παγιδευτεί εκεί και δεν μπορούσαν να φύγουν από μόνα τους. Ήταν φοβισμένα και κουρασμένα. Η CeAnn γέμισε ένα μικρό καπάκι με νερό και το έβαλε στον νιπτήρα. Το ένα ποντίκι μπορούσε να πηδήξει και να πιεί, ενώ το άλλο ήταν αρκετά κουρασμένο για να τα καταφέρει. Τότε το δυνατότερο βρήκε ένα κομμάτι φαί, το έβαλε κοντά στο καπάκι έτσι ώστε να ανεβεί και να μπορέσει να πιεί το άλλο (σελ 85). Οι γυναίκες καπουτσίνοι είναι ιδιαίτερα προσεκτικές για ίση μοιρασιά του φαγητού, και αν κάποια φορά γίνει λάθος στην μοιρασιά τότε τα μικρά δεν συνεργάζονται καλά (σελ 6).

  Τα ζώα που εξετάζουμε είναι αρκετά δραστήρια και δημιουργούν στενούς δεσμούς μεταξύ των μελών της ομάδας (διαφορετικού βαθμού μεταξύ των τριών ομάδων: οικογένειες, γένη και κοινωνίες), που διέπονται από ηθική. Αν κάποιο μέλος δεν ακολουθήσει τους κανόνες τιμωρείται αυστηρά από τα άλλα μέλη είτε με φυσική βία, είτε με κοινωνικό αποκλεισμό είτε με εκδίκηση κάποια άλλη στιγμή (σελ 19). Η παράβαση αυτών των κανόνων μπορεί να είναι η επιθετικότητα στα άλλα μέλη, υπερβολική χρήση της «εξουσίας» τους λόγο ανώτερης βαθμίδας ή ο εγωισμός και η έλλειψη ομαδικότητας (σελ 18 - 19). Στους χιμπατζήδες, όσοι δεν συμπεριφέρονται σωστά αντιμετωπίζονται από τους άλλους με λιγότερη συμπόνια, γενναιοδωρία ή αλληλοβοήθεια (σελ 19). Οι συγγραφείς ισχυρίζονται μάλιστα ότι ο πληθυσμός μιας αγέλης λύκων καθορίζεται κυρίως από μια ισορροπία μεταξύ αυτών που έχουν στενούς δεσμούς και αυτών που λειτουργούν ανταγωνιστικά. Προσωπικά πιστεύω πως η παλαιότερη (επηρεασμένη από τον Μάλθους) αντίληψη όπου θεωρούσε ότι ο πληθυσμός αυτός καθορίζεται από το maximum που μπορεί να καταμεριστεί το φαγητό είναι μάλλον πιο σωστός (πχ. στο παρακάτω βίντεο, μια αγέλη λύκων όταν έφτασε πολύ μεγάλο νούμερο, και οι πηγές φαγητού ήταν λίγες, αναγκάστηκαν να παλέψουν μεταξύ τους για να μειωθεί ο αριθμός http://www.youtube.com/watch?v=NNK30nwReRQ ).

  Για την ύπαρξη ηθικής απαιτείται μια ιδιότητα που στο παρελθόν θεωρούταν ότι άνηκε αποκλειστικά στον άνθρωπο, αυτή της εμπάθειας (η δυνατότητα να κατανοείς και να νιώθεις τα αισθήματα του άλλου). Σε μια έρευνα, οι πίθηκοι είχαν εκπαιδευτεί να ρίχνουν ένα κέρμα σε μια εγκοπή.  Το γηραιότερο θηλυκό δεν μπορούσε να κατανοήσει πώς να το κάνει αυτό, και έτσι μετά από λίγο διάστημα ένα αρσενικό, κατανοώντας την κατάσταση έβαλε το νόμισμα αυτός και έδωσε το φαγητό στην γυναίκα (σελ 6). Ο Joyce Poole αναφέρει ένα παράδειγμα με ελέφαντες: ένα νεαρό θηλυκό είχε χτυπήσει το πόδι του, και δεν μπορούσε να το πιέζει. Όταν ένα μικρό αρσενικό από ένα άλλο γκρουπ επιτέθηκε σε αυτήν τότε οι μεγαλύτερης ηλικίας ελέφαντες επιτέθηκαν στο αρσενικό μέχρι να το διώξουν (σελ 6 – 7). Ξέρουμε από την δεκαετία του 1960 ότι τα ποντίκια δεν θα πάρουν φαγητό αν αυτή η δραστηριότητα θα δημιουργήσει πόνο σε κάποιον άλλο ποντικό (σελ 21). Αντίστοιχη έρευνα έχει γίνει σε πιθήκους με τα ίδια αποτελέσματα, μάλιστα ένας πίθηκος δεν πατούσε το κουμπί για 12 μέρες παρότι προφανώς πεινούσε πάρα πολύ (σελ 98 – 99). Η Dale Langford του McGill University έδειξε ότι τα ποντίκια υποφέρουν ψυχολογικά όταν βλέπουν ένα άλλο να πονάει (σελ 86). Απλούστερο παράδειγμα είναι η αντίδραση των πουλιών, όταν σηκώνεται και πετάει το ένα από φόβο πετάνε και τα υπόλοιπα (σελ 91). Η έρευνα της Marina Davila Ross σε 25 ουρακοτάγκους είναι ενδεικτική. Ανακάλυψαν ότι όταν ένας ουρακοτάγκος έκανε την αντίστοιχη του ανθρώπινου γέλιου πράξη ακολουθούσαν και οι άλλοι ένα δευτερόλεπτο αργότερα. Σελ 92). Το 1962 σε μια έρευνα από τους by George Rice και Priscilla Gainer titled, ένα ποντίκι αναγκαζόταν σε πόνο και ένα άλλο μπορούσε να πατήσει ένα κουμπί για να χαλαρώσει το πρώτο. Το ποντίκι πάντα θα πατούσε το κουμπί (σελ 96). Όμοια αποτελέσματα έχουμε στα κητώδη. Ο Mark Simmonds παρατήρησε μια ομάδα από φάλαινες που έμειναν στο ίδιο σημείο για τρείς μέρες προστατεύοντας μια φάλαινα που είχε τραυματιστεί μέχρι να πεθάνει. Μάλιστα ήταν σε σημείο όπου λόγο του ηλίου κινδύνευε η υγεία τους (σελ 102).

  Συνεχίζοντας μπορούμε να δούμε πολλές περιπτώσεις αλτρουισμού. «Μια καλοκαιρινή μέρα το 1996, ένα τρίχρονο γοριλακι προσπάθησε να ανεβεί ένα τοίχο 20 πόδια από το έδαφος και έπεσε. Η μητέρα του παιδιού φώναζε τρομοκρατημένη. Μια γορίλας πλησίασε το αναίσθητο παιδί, το σήκωσε στα χέρια της, γρύλισε προειδοποιώντας τους άλλους γορίλες και το επέστρεψε στο κελί του» (σελ 1). Μια φυτοφάγα νυχτερίδα βοήθησε μια άλλη να γεννήσει, και αμέσως μετά βοήθησε το νεογέννητο να πλησιάσει την μητέρα του για να θηλάσει (σελ 136).

  Αποδεικνύοντας πως έχουν ισχυρή μνήμη, είναι έντονος ένας κώδικας αμοιβαιότητας («you scratch my back and I'll scratch yours»). Τα ζώα τα οποία έχουν βοηθήσει στο παρελθόν έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βοηθηθούν στο μέλλον, και το ανάποδο. Σε μια έρευνα των Claudia Rutte και Michael Taborsky, εκπαίδευσαν ποντίκια σε ένα συνεργατικό παιχνίδι όπου έπρεπε να σπρώξουν ένα μοχλό συνεργατικά για να πάρουν φαί. Αυτά που είχαν βοηθηθεί στο παρελθόν ήταν πιο πρόθυμοι να βοηθήσουν (σελ 55). Αντίστοιχα στα ψάρια guppies και sticklebacks οι ερευνητές πηγαίνουν κατά ζεύγη και όταν σταματήσει ο ένας σταματάει και ο άλλος. Ακόμα οι ερευνητές θυμούνται ποιος έχει βοηθήσει και ποιος όχι και κολυμπάνε με αυτά που έχουν βοηθήσει (σελ 74). 

  Το παιχνίδι (κυρίως στα σαρκοφάγα) έχει επίσης πολλούς ηθικούς κανόνες. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Gordon Burghardt, οι ιστορικές ρίζες του παιχνιδιού μπορεί να ανιχνευτεί πίσω μερικά δις χρόνια (σελ 117). Κατά την διάρκεια του παιχνιδιού το ζώο μαθαίνει τις κοινωνικές νόρμες και την αμοιβαιότητα. Επίσης αποτελεί προπόνηση για τις στιγμές κυνηγιού ή πολέμου με άλλα ζώα, καθώς προσφέρει φυσική και διανοητική εξάσκηση. Οι νευρολόγοι και ηθολόγοι θεωρούν ότι το παιχνίδι δημιουργεί μεγαλύτερη ευελιξία στην συμπεριφορά και μεγαλύτερη δυνατότητα μάθησης  και βοηθάει στην σύνδεση νευρώνων με τον εγκεφαλικό φλοιό (σελ 118). Το παιχνίδι είναι μια πολύπλοκη διαδικασία στην οποία τα ζώα αλλάζουν συμπεριφορές συνεχώς. Το παιχνίδι συμπεριλαμβάνει μάχη, κυνήγι, συνεύρεση. Οι πίθηκοι, τα ποντίκια και τα σαρκοφάγα είναι τα ζώα που παίζουν πιο έντονα. Στα σαρκοφάγα το παιχνίδι έχει πάρα πολλούς μηχανισμούς. Ξεκινάει με το σήμα ότι ένα ζώο θέλει να παίξει (με μια υπόκλιση). Αν το ένα ζώο είναι δυνατότερο από το άλλο, τότε θα προσπαθήσει να είναι πιο μαλακό στην συμπεριφορά του (δεν θα δαγκώσει δυνατά, δεν θα κινείται πολύ γρήγορα κλπ.). Οι Sasha και Woody ερευνούν τον τρόπο παιχνιδιού για 5 χρόνια και μονάχα μια φορά έχουν δει να μετατρέπεται σε πραγματική μάχη που διήρκησε μόλις 3 δευτερόλεπτα (σελ 120). Τα κογιότ και τα λυκάκια αντιδρούν αρνητικά αν κάποιος δεν ακολουθήσει τους κανόνες. Αν κατά λάθος κάποιος δαγκώσει πιο δυνατά των άλλο τότε υποκλίνεται ο πρώτος στον δεύτερο, πράγμα που σημαίνει «συγνώμη δεν το ήθελα» και το παιχνίδι συνεχίζεται. Η υπόκλιση λειτουργεί επίσης ως προειδοποίηση του στυλ «τώρα θα σε δαγκώσω, αλλά είναι παιχνίδι δεν θα το κάνω επίτηδες» (σελ 122). Ακόμα τα ζώα εκφράζουν έκπληξη όταν κάποιος δεν ακολουθήσει τους κανόνες (σελ 121). Το παιχνίδι γίνεται αποκλειστικά όταν δεν έχουν κάποιες άλλες δουλειές να κάνουν. Ακόμα προσποιούνται συμπεριφορές όπως συμπεριφορά ως κυρίαρχος ή αρπακτικό (σελ 122), και υπάρχει εναλλαγή ρόλων (σελ 123). Αν υπάρξει κάποιο δυνατό δάγκωμα ή επιθετική συμπεριφορά το παιχνίδι σταματάει αμέσως (σελ 124). Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και στα ποντίκια.

    Ένας ερευνητής εν ονόματι Bradshaw εκφράζει την άποψη ότι η διακοπή της κοινωνικής διαδικασίας στα ζώα οδηγεί σε μη- φυσιολογική ανάπτυξη των ζώων αυτών. Για παράδειγμα αν ένα παιδί ελέφαντας δει τους γονείς του να πεθαίνουν τραυματίζεται ψυχολογικά όπως και οι άνθρωποι (σελ 106). Οι Jonathan Balcolmbe, Neal Barnard, και

Chad Sandusky συνοψίζοντας πολυάριθμες έρευνες έδειξαν πως οι ποντικοί δείχνουν έντονα σημάδια στρες βλέποντας ένα άλλο νεκρό ποντίκι που το ανοίγουν οι επιστήμονες (σελ 97). Ποιο εντυπωσιακή είναι η ιστορία που μας λέει η Barbara J. King για μια γυναίκα χιμπατζή που πέθανε σε μια μάχη με μια λεοπάρδαλη. Ο αρχηγός της ομάδας των χιμπατζήδων τράβηξε το κορμί της (οι πίθηκοι ποτέ δεν αφήνουν τραυματισμένο πίσω) και δεν άφησε κανέναν άλλο να την δει για πέντε ώρες, με εξαίρεση τον μικρό αδερφό του πτώματος (σελ 98). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα κοινωνικά ζώα που ζουν είτε στους ζωολογικούς κήπους είτε στα κελιά σε ερευνητικά κέντρα παθαίνουν κατάθλιψη και στρες (σελ 77). Ο Robert Sapolsky μελέτησε την επίδραση του στρες στους μπαμπουίνους, μια πάθηση που χαρακτηρίζει αυτό το ζώο. Οι γυναίκες που είχαν περισσότερο στρες είχαν λιγότερες πιθανότητες να βγάλουν υγιές παιδί.  Επίσης παρατήρησε ότι οι πιο κοινωνικοί μπαμπουίνοι είχαν λιγότερο στρες, όπως φυσικά και στους ανθρώπους (σελ 48). Σε μια άλλη έρευνα πίθηκοι που μεγάλωσαν χωρίς τους γονείς τους δείχνουν περισσότερη ανάγκη για φροντίδα ακόμα και σε σχέση με το φαί (σελ 99).

  Ο καθένας μπορεί να παρατηρήσει πως οι κατηγορίες στις οποίες έβαλα το κάθε παράδειγμα αλληλοδιαπλέκονται. 

Επίλογος

  Επαναλαμβάνουμε πως αυτή η έρευνα βασίστηκε σε μια ομάδα ζώων, αλλά όχι σε όλα διότι δεν έχει γίνει επαρκής έρευνα για τα υπόλοιπα. Η πλήρης κατανόηση της αλληλοβοήθειας ως παράγοντα της εξέλιξης των ζώων φαίνεται κάτι μακρινό, και απαιτούνται πολλές νευρολογικές, ζωολογικές και άλλες έρευνες, όμως θεωρώ πως ήδη με τα παραπάνω στοιχεία η άποψη της «επικράτησης του ισχυρότερου», που αποτέλεσε ιδεολόγημα του κοινωνικού δαρβινισμού (μεταφέροντας το μεταφυσικά στις ανθρώπινες κοινωνίες), δεν είναι αναγκαστικά ο κυριότερος παράγοντας. Πολύ ακόμα μελέτη πρέπει να γίνει για την υπέρβαση αυτής της αντίληψης. 

Το βιβλίο βρίσκεται εδώ: http://hotfile.com/dl/119272954/49feeca/Wild_Justice__The_Moral_Lives_of_Animals.pdf.html