Peter Kropotkin-ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΟΛΟΣ – εκδ. Ελεύθερος τύπος
Εισαγωγή
Συνεχίζουμε την μελέτη του έργου του Κροπότκιν, μετά την Αλληλοβοήθεια (http://bookcapacitor.blogspot.com/2011/05/blog-post.html ) θα δούμε το «κράτος και ο ιστορικός του ρόλος», που αποτελεί μια ομιλία του Κροπότκιν, που προοριζόταν να γίνει το 1986 στο Παρίσι σε ένα ακροατήριο που υπολογιζόταν γύρω στα 5.000 άτομα. Ο Κροπότκιν τελικά δεν θα μιλήσει διότι η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε να απελάσει τον ρώσο αναρχικό.
Εδώ θα εξετάσει τα ίδια θέματα με την Αλληλοβοήθεια (άλλωστε τα κείμενα είναι γραμμένα την ίδια εποχή), υπό άλλο πρίσμα. Στο πρώτο βιβλίο επικεντρώνεται στην μελέτη των θεσμών συνεργασίας, ενώ εδώ στην παρέμβαση του κράτους σε αυτές.
Όταν έγραφα ότι ο Κροπότκιν εξιδανικεύει τους «θεσμούς αλληλεγγύης» του παρελθόντος στο προηγούμενο βιβλίο του Κροπότκιν, θεώρησα ότι υπήρχε περίπτωση να με κατηγορήσουν για επιλεκτική κριτική, μιας και αναφέρει ότι θεωρεί την αλληλεγγύη έναν παράγοντα της εξέλιξης, και όχι τον μοναδικό. Προσπάθησα να επιχειρηματολογήσω, ότι δεν είναι τόσο θέμα αν το αναφέρει, αλλά πως κινείτε η σκέψη του. Στο «κράτος και ο ιστορικός του ρόλος» φαίνεται ξεκάθαρα η μονόπλευρη εξέταση του θέματος, όπως θα δούμε παρακάτω.
Η έννοια κράτος σημαίνει, σύμφωνα με τον Κροπότκιν, η εξουσία και η εδαφική και λειτουργική συγκέντρωση της κοινωνικής ζωής στα χέρια των λίγων. Πρότυπο κράτους θεωρείται η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπου «τα όργανα της κάλυπταν μια τεράστια επικράτεια με ένα πυκνό δίκτυο. Όλα είχαν σαν επίκεντρο τη Ρώμη: η οικονομική και στρατιωτική ζωή, ο πλούτος, η παιδεία, η άρνηση, ακόμα και η θρησκεία. Απ’ τη Ρώμη έρχονταν οι νόμοι, οι δικαστές, οι λεγεώνες που υπεράσπιζαν την επικράτεια, οι ύπατοι και οι θεοί». Μπορούμε όντως να δικαιώσουμε τον Κροπότκιν, υπό την έννοια κατά την περίοδο της ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατίας κατά τον 19ο αιώνα (κυρίως το πρώτο μισό αυτού), η μελέτη του Ρωμαϊκού δικαίου απασχολούσε πάρα πολύ τους νομικούς και τους φιλοσόφους, όντως ως πρότυπο. Πως δημιουργήθηκε όμως αυτό το μόρφωμα;
Η ίδρυση του κράτους
Οι πρώτες κοινωνίες που εμφανίστηκαν κατά την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας, ονομάζονταν πρωτόγονος κομμουνισμός (μία έννοια η οποία λανθασμένα έχει αποδοθεί στους Μαρξ, Ένγκελς, αντίθετα η καταγωγή της βρίσκεται στην Γαλλία και τους ουτοπικούς σοσιαλιστές). Σε αυτές τις μη εξουσιαστικές κοινωνίες θα βρει ο Κροπότκιν την «φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας».
Επιπρόσθετα των πληροφοριών που μας έδωσε στην Αλληλεγγύη, εδώ θα εστιάσει την προσοχή του, στο «άγραφο» δίκαιο αυτών των μικρών κοινωνιών. Ο Κροπότκιν θεωρεί ότι αυτές οι κοινωνίες απεχθάνονταν τον φόνο και το αίμα. Όμως, κυριαρχούσε ένα αυστηρό «οφθαλμών έναντι οφθαλμού» (και εκφράζει την υπόθεση για την καταγωγή των κανόνων της θρησκείας) όπου πχ. συχνά θεωρούταν πως για να συνάψουν ειρήνη έπρεπε να είναι ίσος ο αριθμός των νεκρών, ή αν κάποιος κόψει το χέρι ενός άλλου τότε θα έπρεπε να κοπεί και το δικό του χέρι κλπ. το οποίο σιγά σιγά εξελίχθηκε σε ένα σύστημα αποζημιώσεων.
Για όλα τα υπόλοιπα ζητήματα, προβάλλεται η αυτάρκεια των διάφορων κοινοτήτων, όπως των Μογγόλων, των Καμπύλ και άλλων φυλών., όπου, λέει ο ρώσος αναρχικός, όταν εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα δεν υπάρχει κάποιο κράτος που προσφέρει την λύση, αλλά δημιουργούνται συμμαχίες εντός της κοινότητας για την επίλυση τους, και μάλιστα αν κάποιος κάνει συμμαχία με κάποιον που δεν ανήκει στην κοινότητα τότε θεωρείται προδοσία. Ακόμα ένα χωριό δεν δεχόταν ποτέ επίθεση χωρίς προειδοποίηση.
Αυτοί οι κανόνες διατηρούνται διαμέσου εθίμων, τραγουδιών και ιστοριών που περιορίζονταν εντός της φυλής. Με τα χρόνια, το εθιμικό αυτό δίκαιο σιγά σιγά το θυμούνται μονάχα οι γηραιότεροι, και οι χωρικοί πηγαίνουν σε αυτούς για να λύνουν τις διαφορές τους. Οι θαρραλέοι και οι συνετοί γίνονται αρχηγοί. Έτσι, μας λέει ο Κροπότκιν, αρχίζουν να φαίνονται σιγά σιγά η πριγκιπική και βασιλική εξουσία. «Ο άνθρωπος αφέθηκε να σκλαβωθεί, πολύ περισσότερο από την επιθυμία του να «τιμωρήσει» τον επιτιθέμενο «σύμφωνα με τον νόμο» παρά από άμεση στρατιωτική κατάκτηση. Έτσι αυτός ο άνθρωπος δικαστής, σιγά σιγά συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες και τα πλούτη. Ο μορφωμένος εκείνης της εποχής, δηλαδή ο μάγος ή ο ιερέας, του προσφέρει σύντομα την υποστήριξη του είτε για να μοιραστεί είτε για να πάρει ο ίδιος την εξουσία στα χέρια του».
Έτσι λοιπόν το νέο Κράτος προστάτης κατακτάει την εξουσία, και σταδιακά αποχτάει προνόμια και διαμέσου αυτών να διαφθείρει τους υπηρέτες του. Χωρίς να το αντιλαμβάνεται με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας, στην διαφορά του με τους άλλους αναρχικούς (περί κράτος προστάτη έναντι κράτος σφετεριστής), αναφέρεται στον καταμερισμό εργασίας, και πιο συγκεκριμένα στην αντίθεση πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Αν όμως είναι έτσι (και πράγματι οι ταξικές κοινωνίες προέκυψαν από την ανάπτυξη του καταμερισμού εργασίας, αν και με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που περιγράφεται από πάνω), τότε αβίαστα προκύπτει το ερώτημα, αν καταργήσουμε με μιας το κράτος όπως προτείνει ο Κροπότκιν, τι απαγορεύει την αναδημιουργία του όσο διατηρείται η αντίθεση μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας; Για να μπορούσε να απαντήσει σε ένα τέτοιο ερώτημα ο Κροπότκιν, θα έπρεπε να εξετάσει την εξέλιξη του χαρακτήρα της εργασίας, πράγμα που δεν υπάρχει πουθενά στην σκέψη του.
Έτσι λοιπόν, οι βάρβαροι αφέθηκαν να σκλαβωθούν, αλλά «το πάθος του για ελεύθερη δράση και ελεύθερες συμφωνίες δεν είχε ακόμα εξατμιστεί».
Οι συντεχνίες του μεσαίωνα και η παρέμβαση του κράτους
Τις ελεύθερες συμφωνίες θα τις βρει στις συντεχνίες του μεσαίωνα, που ασχοληθήκαμε και στην Αλληλοβοήθεια. «Σε κάθε τομέα κατοικούσε βασικά μια τέχνη ή επάγγελμα, ενώ τα νέα επαγγέλματα- οι «νεαρές τέχνες» - καταλάμβαναν τα προάστια που με τον καιρό θα περιφράζονταν με ένα νέο προστατευτικό τοίχος. Ο δρόμος ή η ενορία, αντιπροσώπευε την εδαφική μονάχα που αντιστοιχούσε στην προηγούμενη κοινότητα του χωριού. Κάθε δρόμος ή ενορία είχε τη λαϊκή του συνέλευση, την «αγορά» του, το λαϊκό του δικαστήριο, τον ιερέα του, την πολιτοφυλακή του, τη σημαία του και συχνά τη σφραγίδα του, το σύμβολο της κυριαρχίας του. Αν και ομοσπονδοποιημένος με άλλους δρόμους, διατηρούσε μολοντούτο την ανεξαρτησία του», αν και ξέχασε πως κανένα νέο μέλος δεν γινόταν δεκτό. Θεωρεί ότι ο εργαζόμενος δεν βιαζόταν στην δουλεία του σε αντίθεση με την σημερινή εποχή, αντίληψη που θα ξανασυναντήσουμε σήμερα στον John Holloway.
Για αυτό το λόγο «την δύναμη το κράτος την άντλησε αρχικά στο χωριό, όσο στις πόλεις κυριαρχούσαν οι συντεχνίες. Ο άρχοντας διέφθειρε την κοινότητα με τα ρουσφέτια, τις ίντριγκες, τον αρχοντικό τρόπο ζωής του, και την μόρφωση που είχε αποκτήσει στην Αυλή του επισκόπου ή του βασιλιά… Με εργατική και επίμονη, δυναμωμένη από την κρατικιστική της εκπαίδευση, βασισμένη σε ανθρώπους με ισχυρή θέληση ή πανουργία που τους αναζητούσε σε οποιαδήποτε κοινωνική τάξη, φτιαγμένη για ίντριγκα και ειδικευμένη στο Ρωμαϊκό και Βυζαντινό δίκαιο, μπορείτε να τη δείτε να βαδίζει αδιάλλακτα προς το ιδεώδες της». Οι αγρότες χάνουν κυρίως γιατί δεν είχαν το απαραίτητο κουράγιο να αντισταθούν σε αυτό το μόρφωμα.
Με συνεχής αγώνες, μας λέει, το κράτος τα κατέστρεψε όλα αυτά, και στα τέλη του 18ου αιώνα θα κηρύξει με διάταγμα το τέλος της συντεχνίας. Για αυτόν το κράτος επιδίδεται σε έναν ανελέητο αγώνα εναντίον κάθε άλλης οργάνωσης που αναπτύσσεται δίπλα από αυτό. Η αναβολή όμως είναι πρόσκαιρη, διότι η τάση για οργάνωση είναι έμφυτη.
Στην «Ηθική» θα το θέσει καλύτερα, λέγοντας ότι η ιστορία της κοινωνίας είναι μια μεγάλη πορεία συνεχούς προοδευτικής εξέλιξης των τάσεων αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης. Δυστυχώς αυτό δεν είναι αληθές. Στην πραγματικότητα η ανθρωπότητα έκανε μια τεράστια πορεία, από τις πρωτόγονες κοινότητες όπου η ατομικότητα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και κυριαρχούσε η υποταγεί στο σύνολο, στην ανάδειξη της ατομικότητας στις ταξικές κοινωνίες, για να ξαναεπιστρέψει (στο μέλλον) σε συνεργατικές κοινωνίες σε ανώτερο επίπεδο (διαμέσου της αυτοματοποίησης της παραγωγής και της συνένωσης της ανθρωπότητας, όπου η προσωπική ανάπτυξη γίνεται διαμέσου του συνόλου). Για αυτό το λόγο, αυτή η νομοτελής ανάπτυξη δεν ήταν απλώς το κράτος ενάντια στους «ελεύθερους» πολίτες Αντίσταση στο κράτος η… Μεταρρύθμιση;
Αυτό που εντυπωσιάζει σε αυτές τις λίγες σελίδες του βιβλίου, είναι το γεγονός πως η αναφορά στον αναρχοκομμουνισμό θα είναι μόλις μια. Θα δει το κίνημα της μεταρρύθμισης στην Γερμανία του 16ου αιώνα, με ηγέτη τον Λούθηρο ως… αναρχοκομμουνιστικό! Ο Κροπότκιν θα θεωρήσει πως οι χριστιανικοί λόγοι του Λούθηρου ήταν απλώς η ρητορεία της εποχής, ενώ στην πραγματικότητα ο λαός απαιτούσε ελευθερία και συνεργασία. Το Κράτος, αλλά και ο Λούθηρος (προδίδοντας την επανάσταση) θα το εκμεταλλευτούν για την κυριαρχία τους.
Να λοιπόν που μπορεί να καταλήξει κανείς αν βλέπει μονάχα τα στοιχεία που θέλει και να κλίνει τα μάτια του σε όλα τα άλλα. Στην πραγματικότητα, το κίνημα της Μεταρρύθμισης δεν είναι τίποτα άλλο από την πιο ανεπτυγμένη αστική αντίληψη της θρησκείας, ως μια προσωπική υπόθεση – επιλογή, που δεν πρέπει ο παπάς να την επιβάλει στους άλλους. Ας αφήσουμε τον νεαρό Μαρξ να δώσει μια ενδιαφέρουσα ανάλυση της μεταρρύθμισης, στην «Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίαςτου κράτους και του δικαίου»:
«Ακόμη και ιστορικά, η θεωρητική χειραφέτηση έχει για τη Γερμανία μια ειδικά πρακτική σημασία. Πραγματικά, το επαναστατικό παρελθόν της Γερμανίας έχει θεωρητικό χαρακτήρα, είναι η Μεταρρύθμιση. Όπως κάποτε στο μυαλό του μοναχού, έτσι και τώρα στο μυαλό του φιλόσοφου αρχίζει η επανάσταση.
Αναμφίβολα ο Λούθηρος εξουδετέρωσε τη δουλεία από ευλάβεια αντικαθιστώντας την με τη δουλεία από πεποίθηση. Τσάκισε την πίστη στην εξουσία αποκαθιστώντας την εξουσία της πίστης.
Μετάτρεψε τους παπάδες σε λαϊκούς μετατρέποντας τους λαϊκούς σε παπάδες. Απελευθέρωσε τον άνθρωπο από την εξωτερική θρησκευτικότητα κάνοντας την θρησκευτικότητα συνείδηση του ανθρώπου. Απάλλαξε το σώμα από τις αλυσίδες του αλυσοδένοντας την καρδιά.
Αν όμως ο προτεσταντισμός δεν ήταν η πραγματική λύση του προβλήματος, ήταν ο σωστός τρόπος να τεθεί το πρόβλημα. Από εκεί κι έπειτα δεν πρόκειται για την πάλη του λαϊκού ενάντια στον παπά, αλλά για την πάλη ενάντια στον παπά που έχει μέσα του, ενάντια στην παπαδοκρατική του φύση. Και όπως η μεταμόρφωση των λαϊκών σε παπάδες –έργο του προτεσταντισμού– χειραφέτησε τους λαϊκούς εκείνους Πάπες, τους ηγεμόνες, με ολόκληρη την κλίκα τους των προνομιούχων και των φιλισταίων, έτσι και η μεταμόρφωση από τη φιλοσοφία των παπαδοποιημένων Γερμανών σε ανθρώπους θα απελευθερώσει το λαό. Αλλά όπως και η χειραφέτηση δεν σταμάτησε στους ηγεμόνες, η εκκοσμίκευση των αγαθών δεν θα σταματήσει στην απογύμνωση της Εκκλησίας, που εφάρμοσε κυρίως η υποκριτική Πρωσία. Εκείνη την εποχή ο πόλεμος των χωρικών, το ριζοσπαστικότερο γεγονός της γερμανικής ιστορίας, απέτυχε προσκρούοντας στο εμπόδιο της θεολογίας. Σήμερα που η ίδια η θεολογία απέτυχε, το πιο ανελεύθερο γεγονός της γερμανικής ιστορίας, το status quo μας, θα συντριβεί πάνω στη φιλοσοφία. Την παραμονή της Μεταρρύθμισης, η επίσημη Γερμανία ήταν ο πιο υποτακτικός υπηρέτης της Ρώμης. Την παραμονή της Επανάστασης της, είναι ο πιο υποτακτικός υπηρέτης σε κάτι πολύ λιγότερο από τη Ρώμη, στην Πρωσία και την Αυστρία, υπηρέτης των μεγαλογαιοκτημόνων και των φιλισταίων. Φαίνεται ωστόσο ότι ένα ουσιαστικό εμπόδιο φράζει το δρόμο σε μια ριζοσπαστική γερμανική επανάσταση.»
Το βιβλίο «Το κράτος και ο ιστορικός του ρόλος» βρίσκεται εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου